Zasadniczo za godziny nadliczbowe kierowników pracodawcy nie muszą wypłacać wynagrodzenia. Przy czym Kodeks pracy i orzecznictwo sądowe przewidują przypadki, w których praca ponadnormatywna kadry kierowniczej powinna być odpowiednio zrekompensowana. Wiele zależy od tego, w jakich okolicznościach wypełniane są obowiązki służbowe.
Na mocy art. 1514 Kodeksu pracy, pracownicy zarządzający w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownicy wyodrębnionych komórek organizacyjnych wykonują, w razie konieczności, pracę poza normalnymi godzinami pracy bez prawa do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych, jednak z pewnym zastrzeżeniem. Otóż kierownikom wyodrębnionych komórek za nadgodziny przypadające w niedzielę i święto przysługuje prawo do gratyfikacja pieniężna, jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy.
Zauważmy, że regulacje kodeksowe nie definiują pojęcia „kierowników wyodrębnionych komórek organizacyjnych”. W myśl wyroku Sądu Najwyższego z 11 lutego 2016 r. (sygn. akt II PK 337/14) chodzi tu o kierowników nie każdej, lecz tylko wyodrębnionej komórki organizacyjnej. Wyodrębnienie komórki organizacyjnej powinno wynikać z istotnych cech organizacyjnych dotyczących zarządzania zakładem pracy, z uzyskania przez daną komórkę względnej samodzielności.
Samo nazwanie przez pracodawcę danego stanowiska kierowniczym, bez powiązania z nim odpowiednich kompetencji do zarządzania, nie wystarczy, aby w stosunku do tego stanowiska nie musiał wypłacać wynagrodzenia za pracę ponadnormatywną.
Dodajmy, że kierownicy nie mają prawa do wynagrodzenia za nadgodziny, gdy:
- kierują działami wyodrębnionymi w strukturze organizacyjnej pracodawcy mocą statutu lub regulaminu organizacyjnego oraz
- skupiają się przede wszystkim na sprawach organizacyjnych, nadzorczych i kontrolnych, wiążących się z odpowiedzialnością i zwierzchnictwem organizacyjnym oraz faktycznym nad częścią pracowników czyli innymi słowy są przełożonymi dla podległych pracowników, organizującymi pracę komórki, rozliczającymi z niej pracowników ponosząc przed pracodawcą odpowiedzialność za efekty całego działu.
Niepłatne godziny nadliczbowe nie mogą jednak występować stale i systematycznie. W orzecznictwie sądowym panuje utrwalony pogląd, iż nie można pozbawić prawa do wynagrodzenia kierowników, jeśli wskutek niezależnej od nich wadliwej organizacji pracy są zmuszani do systematycznego przekraczania norm czasu pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2004 r., sygn. akt III PK 22/04).
Co więcej, nie można odmawiać prawa do zapłaty za nadgodziny kierownikowi, który kierując daną komórką wykonuje jednocześnie pracę na równi z członkami zarządzanego zespołu. Potwierdza to m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 22 czerwca 2016 r. (sygn. akt III PK 118/15) czy z 13 stycznia 2005 r. (sygn. akt II PK 114/04), w którym czytamy, że: „(…) Pracownik kierujący komórką organizacyjną wyodrębnioną w strukturze zakładu pracy nie zajmuje bowiem kierowniczego stanowiska, jeśli kieruje on zespołem pracowników przy jednoczesnym wykonywaniu pracy na równi z członkami takiegoż zespołu, przy czym nie chodzi tu bynajmniej o jednakowy zakres obowiązków, ale o sam fakt wykonywania pracy. (…)”.
