Urlop wychowawczy w 2021 r. – kompendium

Urlop wychowawczy w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem przysługuje maksymalnie przez okres 36 miesięcy pracownikowi legitymującemu się co najmniej 6-miesięcznym, ogólnym okresem zatrudnienia (wliczając w to również poprzednie okresy zatrudnienia).

W czasie trwania urlopu wychowawczego prawa i obowiązki stron ulegają zawieszeniu jednak okres tego urlopu, w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Specjalnie dla czytelników SerwisKadrowego.pl przygotowaliśmy zestawienie najważniejszych informacji dotyczących urlopu wychowawczego w 2021 r.

Korzystanie z urlopu wychowawczego

W ramach  36 – miesięcznego wymiaru urlopu wychowawczego 1 miesiąc przeznaczony jest wyłącznie dla drugiego rodzica / opiekuna, np. mama przebywa na urlopie 35 miesięcy, a tata 1 miesiąc lub odwrotnie. Prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka. Zatem w przypadku wykorzystywania uprawnienia przez jednego z rodziców lub opiekunów, urlop może trwać co najwyżej 35 miesięcy.

Rodzic / opiekun może wykorzystać pełne 36 miesięcy urlopu wychowawczego jeżeli:

• drugi rodzic dziecka nie żyje,
• drugiemu rodzicowi dziecka nie przysługuje władza rodzicielska,
• drugi rodzic dziecka został pozbawiony władzy rodzicielskiej albo taka władza uległa ograniczeniu lub zawieszeniu.

Rodzice lub opiekunowie dziecka mogą jednocześnie korzystać z urlopu wychowawczego przez cały okres urlopu, z tym że łączny okres korzystania z tego urlopu nie może przekraczać maksymalnego wymiaru przewidzianego przepisami Kodeksu pracy.

Urlop wychowawczy jest udzielany nie więcej niż w 5 częściach. Liczbę części urlopu ustala się w oparciu o liczbę złożonych wniosków o udzielenie urlopu.

Urlop wychowawczy jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia lub w przypadku urlopu wychowawczego na opiekę nad niepełnosprawnym dzieckiem do 18 roku życia dziecka.

Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od podstawowego urlopu wychowawczego może być udzielony „dodatkowy” urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego:

• w każdym czasie – za zgodą pracodawcy;
• po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy – najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

 

Wniosek o urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Jeżeli wniosek, został złożony bez zachowania terminu pracodawca udziela urlopu wychowawczego nie później niż z dniem upływu 21 dni od dnia złożenia wniosku.

Pracownik może wycofać wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego nie później niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu, składając pracodawcy pisemne oświadczenie w tej sprawie.

 

Łączenie urlopu wychowawczego z pracą

W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.

W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.

Pracownik, który jest uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż   połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.

Wniosek składa się na 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy. Jeżeli wniosek został złożony bez zachowania terminu, pracodawca obniża wymiar czasu pracy nie później niż z upływem 21 dni od dnia złożenia wniosku.

 

Ochrona stosunku pracy pracowników korzystających z urlopu wychowawczego

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego wniosku o:

• udzielenie urlopu wychowawczego – do dnia zakończenia tego urlopu;
• obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Rozwiązanie przez pracodawcę umowy jest dopuszczalne tylko w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika.

Po powrocie z urlopu wychowawczego pracodawca dopuszcza pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez uprawnionego pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego (ochrona działa na 21 dni przed rozpoczęciem okresu, w którym pracownik zamierza korzystać z tego urlopu) do dnia zakończenia tego urlopu lub wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy – do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.

Zgodnie z treścią art. 186⁸ § 2 k.p. rozwiązanie umowy o pracę w czasie urlopu wychowawczego jest dopuszczalne jedynie w przypadku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, tj. przypadki wskazane w art. 52 k.p. W przypadku złożenia przez pracownika wniosku wcześniej niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu wychowawczego albo obniżonego wymiaru czasu pracy, zakaz wypowiedzenia lub rozwiązania umowy o pracę zaczyna obowiązywać na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu albo obniżonego wymiaru czasu pracy. W przypadku złożenia przez pracownika wniosku po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę pracodawca udziela tego urlopu na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy o pracę wskutek dokonanej czynności, a umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności. Jest to związane z faktem powinności posiadania statusu pracownika, tj. należy być stroną stosunku pracy.

Rozwiązanie stosunku pracy jest również dopuszczalne w przypadku zwolnień grupowych i indywidualnych z przyczyn niedotyczących pracowników. Zgodnie bowiem z uchwałą Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2006 r. (sygn. akt II PZP 13/05) przepisy art. 10 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników mogą stanowić podstawę rozwiązania stosunku pracy z pracownikiem w okresie urlopu wychowawczego także w sytuacjach, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 186¹ § 1 zdanie drugie Kodeksu pracy, tj. ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, a także gdy zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika. Tym samym ustawa o zwolnieniach grupowych stanowi regulację szczególną do Kodeksu pracy i pomimo treści art. 1861 § 1 zezwala na dokonanie wypowiedzenia w stosunku do pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego. Aktualnie treść normy wynikającej z przytoczonego artykułu została włączona do art. 186⁸ k.p., a art. 186¹ został uchylony.

Oczywistym jest również, że rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem przebywającym na urlopie wychowawczym jest możliwe w przypadku zgodnego oświadczenia woli pracownika i pracodawcy, tj. na zasadzie porozumienia stron.

 

Pytania i odpowiedzi

Czy złożenie wniosku o urlop wychowawczy przedłuży umowę zawartą na czas określony?

Zgodnie z art. 186 § 7 Kodeksu Pracy urlop wychowawczy jest udzielany na pisemny wniosek pracownika składany w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania  z urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Nie spowoduje to jednak przedłużenia umowy o pracę do końca trwania urlopu wychowawczego.

Umowa  o pracę rozwiąże się z upływem terminu, na jaki została zawarta. Urlop wychowawczy również zakończy się z ostatnim dniem zatrudnienia. Umowa na czas określony uległa by przedłużeniu z mocy prawa jedynie w przypadku spełnienia przesłanek z art. 25¹ § 1 Kodeksu Pracy czyli gdy łączny okres umów na czas określony przekraczał by 33 miesiące, a łączna liczba tych umów przekraczała by trzy umowy.

 

Czy pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego?

Zgodnie z  art. 186³ Kodeksu pracy pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego w każdym czasie – za zgodą pracodawcy; po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy- najpóźniej  na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy.

Pracodawca  dopuszcza pracownika po zakończeniu urlopu wychowawczego do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie  niższym  od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Dopuszczenie pracownika do pracy jest bezwzględnym obowiązkiem pracodawcy
i w razie niespełnienia tego obowiązku przez pracodawcę pracownik może dochodzić swoich praw na drodze sądowej.

Jeżeli zatem pracownik zakończył urlop wychowawczy w trybie art. 186³ pkt 2 k.p., czyli zawiadomił pracodawcę najpóźniej na 30 dni przed terminem zamierzonego podjęcia pracy, że rezygnuje z urlopu wychowawczego, a pracodawca nie chce go dopuścić do pracy, pracownik może wnieść przeciwko pracodawcy pozew do sądu pracy o dopuszczenie do pracy.

 

Od 2 lat przebywam na urlopie wychowawczym. Niedawno otrzymałam wypowiedzenie umowy o pracę z powodu likwidacji zakładu pracy. Czy należy mi się odprawa pieniężna?

Odprawa pieniężna, o której mowa w art. 8 ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników  przysługuje pracownikowi, z którym został rozwiązany stosunek pracy z przyczyn nieleżących po stronie pracownika w trybie przewidzianym ustawą. Należy podkreślić, że zgodnie z art. 1 ust. 1 i art. 10 ust. 1 przepisy ustawy stosuje się tylko u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników.

Mimo że stosunek pracy pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego podlega szczególnej ochronie, pracodawca może – na podstawie 186⁸ § 2 Kodeksu pracy oraz art. 7 ww. ustawy – wypowiedzieć lub rozwiązać z nim stosunek pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy.

Ustawa nie przewiduje w art. 8 żadnych okoliczności wyłączających prawo do odprawy pieniężnej. Jeżeli zatem przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę pracownicy przebywającej na urlopie wychowawczym jest likwidacja zakładu pracy, a pracodawca zatrudnia co najmniej 20 pracowników, to pracownicy tej w dniu rozwiązania stosunku pracy należy się odprawa pieniężna. Podstawę prawną nabycia prawa do odprawy stanowi art. 8 ust. 1 ustawy – w przypadku rozwiązania umowy o pracę na podstawie art. 1 (tj. w ramach zwolnienia grupowego), lub art. 10 ust. 1 – w razie rozwiązania umowy w ramach tzw. zwolnienia indywidualnego (art. 10 ust. 1 przewiduje, że art. 8 stosuje się w tym wypadku odpowiednio).

Jeżeli natomiast pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników, ww. ustawa nie ma zastosowania – nie przysługuje zatem odprawa, chyba że jej wypłatę przewidują przepisy wewnątrzzakładowe obowiązujące u danego pracodawcy.

 

Mam roczne dziecko, które urodziłam będąc bezrobotną. Pracuję już 8 miesięcy. Mój mąż znalazł pracę, więc chciałabym wziąć urlop wychowawczy, by zaopiekować się dzieckiem. Czy to możliwe?

Przesłanką prawa do urlopu wychowawczego jest pozostawanie w stosunku pracy i posiadanie co najmniej sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia. Okres zatrudnienia obliczany jest przez zsumowanie wszystkich okresów zatrudnienia z wszystkich zakładów pracy bez względu na wymiar czasu pracy, długość przerw w zatrudnieniu i sposób ustania stosunku pracy (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1979 r., V PZP 7/78, OSN 1979/5/85). Spełniając kryterium stażu pracy może Pani wystąpić do pracodawcy z wnioskiem o udzielenie urlopu wychowawczego wskazując datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu. Fakt urodzenia dziecka w okresie, gdy nie pozostawała Pani w zatrudnieniu, nie wpływa na prawo do urlopu wychowawczego.

Należy jednocześnie pamiętać, że maksymalna długość urlopu wychowawczego wynosi 36 miesięcy, przy czym każdemu z rodziców lub opiekunów dziecka przysługuje wyłączne prawo do jednego miesiąca urlopu wychowawczego, prawa tego nie można przenieść na drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka (tzn. że np. matka dziecka może skorzystać maksymalnie z 35 miesięcy urlopu wychowawczego, bo pozostały miesiąc należy do ojca dziecka). Urlop jest udzielany do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, osoba uprawniona może występować o udzielenie kolejnego urlopu w wymiarze do 36 miesięcy jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia). Uprawnienie to przysługuje niezależnie od tego, czy pracownik korzystał, czy nie korzystał z urlopu na opiekę nad dzieckiem w wieku do 6 lat. Oba te urlopy (do 6 i 18 roku życia) mogą być wykorzystane najwyżej w 5 częściach.

Pracownik może zrezygnować z urlopu wychowawczego. Jeżeli dzieje się to za zgodą pracodawcy – w każdym czasie. W innym przypadku powinien powiadomić pracodawcę o terminie zamierzonego powrotu najpóźniej na 30 dni przed tym terminem (art. 186³ K.p.).

Po rezygnacji z dalszej części urlopu wychowawczego pracodawca jest w pierwszej kolejności obowiązany dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku. Dopiero wobec braku możliwości zatrudnienia na dotychczasowym stanowisku pracodawca winien zapewnić pracownikowi stanowisko równorzędne w stosunku do stanowiska zajmowanego przed urlopem lub inne stanowisko odpowiadające jego kwalifikacjom zawodowym. Z chwilą podjęcia pracy pracownik powinien otrzymać wynagrodzenie co najmniej równe wynagrodzeniu, jakie przysługiwało na stanowisku zajmowanym przez niego przed urlopem (art. 186⁴ K.p.).

 

Składki ZUS

Pracownik na urlopie wychowawczym, podlega z tego tytułu obowiązkowo:

• ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym o ile nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie ma innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych (art. 9 ust. 6 ustawy o sus),
• ubezpieczeniu zdrowotnemu, jeżeli nie ma innego tytułu do tego ubezpieczenia (art. 66 ust. 1 pkt 32 ustawy zdrowotnej).

W przypadku osób przebywających na urlopie wychowawczym podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przeciętne miesięczne wynagrodzenie wypłacone za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających wspomniany urlop (lub okres pełnych miesięcy kalendarzowych, gdy zatrudnienie trwa krócej niż rok). Przy czym tak ustalona kwota nie może być:

• niższa niż płaca minimalna – dla pracownika zatrudnionego w pełnym wymiarze czasu pracy,
• niższa niż 75% kwoty minimalnego wynagrodzenia – dla pracownika niepełnoetatowego,
• wyższa niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe.

A zatem przedmiotowa podstawa składkowa w 2021 r. nie może być:

• niższa niż 2.800 zł – dla pracownika pełnoetatowego,
• niższa 2.100 zł (75% x 2.800 zł) – dla pracownika niepełnoetatowego,
• wyższa niż 3.155,40 zł (co wynika z przeliczenia: 60% x 5.259 zł).

Podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób na urlopie wychowawczym jest kwota odpowiadająca wysokości specjalnego zasiłku opiekuńczego przysługującego na podstawie przepisów o świadczeniach rodzinnych (art. 81 ust. 8 pkt 10 ustawy zdrowotnej).

Od 1 listopada 2018 r. ww. zasiłek wynosi 620 zł i taka właśnie kwota od tego dnia stanowi podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne dla pracownika korzystającego z urlopu wychowawczego.

Do końca października 2018 r. wspomniana podstawa to 520 zł.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne jest miesięczna i niepodzielna. W związku z tym nawet jeśli urlop wychowawczy rozpoczął się lub zakończył w trakcie miesiąca bądź też ubezpieczenie z jego tytułu trwało tylko przez część miesiąca, to podstawy składki zdrowotnej nie pomniejsza się.

Oznacza to, że niezależnie od tego, przez ile dni w danym miesiącu pracownik korzystał z ww. urlopu, składkę zdrowotną od 1 listopada 2018 r. należy naliczać od 620 zł.

Źródło: opracowanie własne, gov.pl, pip.gov.pl