Czy nagrodę i premię uznaniową wlicza się do podstawy wymiaru wynagrodzenia za czas choroby i zasiłków z ubezpieczenia społecznego (np. zasiłku chorobowego, opiekuńczego lub macierzyńskiego)?
Tak, o ile nie są one wypłacane za okresy pobierania świadczeń chorobowych.
Decydując o tym, czy premia uznaniowa lub nagroda ma wchodzić do podstawy wymiaru świadczeń chorobowych, trzeba odnosić się nie tylko do samej treści zakładowych regulacji płacowych, ale również do praktyki ich stosowania w firmie.
Jeżeli kalkulowanie wysokości i wypłata danego elementu pensji jest uzależnione od obecności pracownika w pracy, wówczas powinien on być wliczany do bazy obliczeniowej świadczeń chorobowych, nawet jeśli posiada on charakter uznaniowy (jak nagroda pieniężna czy niektóre rodzaje premii). Dotyczy to także sytuacji, w których zapisy umowy o pracę lub postanowienia wewnątrzzakładowych uregulowań nic o tym nie mówią.
W podstawie świadczeń chorobowych uwzględnia się składniki pensji, do których w myśl przepisów płacowych pracownik nie zachowuje prawa za okresy pobierania tych świadczeń. Do tej podstawy wlicza się też elementy płacowe, w stosunku do których przepisy wewnątrzzakładowe nie zawierają postanowień dotyczących zasad ich wypłaty za okresy pobierania świadczeń. W takim przypadku uznaje się bowiem, że nie przysługują za te okresy. Nierzadko zdarza się, że umowa o pracę i/lub zakładowe akty normatywne nic nie mówią o tym, czy konkretny element płacowy jest bądź nie jest zmniejszany za okresy otrzymywania świadczeń chorobowych i pojawiają się wątpliwości jak ustalić bazę obliczeniową tych świadczeń. W takich okolicznościach, jeśli pracodawca jest w stanie udokumentować, że wypłaca konkretny składnik pensji również za okres pobierania należności z ubezpieczenia społecznego, mimo że nie zawarł tej zasady w umowie o pracę lub przepisach dotyczących spraw płacowych, wówczas składnika tego nie uwzględnia się przy kalkulowaniu świadczeń chorobowych (por. ust. 295 komentarza ZUS do ustawy zasiłkowej).
Warto w tym miejscu odwołać się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 3 sierpnia 2016 r., sygn. akt I UK 178/16, w którym podkreślono, iż nie ulega wątpliwości, że do podstawy wymiaru zasiłku chorobowego wlicza się nie tylko wypłacone pracownikowi premie ale i nagrody. W przypadku premii, a więc świadczenia o przewidzianych z góry, skonkretyzowanych i zobiektywizowanych oraz podlegających weryfikacji przesłankach nabycia prawa do niego, określenie zasad jej zmniejszania polega na ustaleniu tzw. reduktorów. W nawiązaniu do art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej zmniejszenie premii za okres pobierania zasiłku chorobowego powinno więc sprowadzać się do ustalenia w przepisach płacowych (lub w umowie o pracę, jeśli ona jest źródłem uprawnień do premii), że za ten okres świadczenie nie przysługuje.
W przypadku nagrody kwestia wliczania bądź niewliczania jej do podstawy zasiłkowej jest bardziej skomplikowana. Pojawia się bowiem pytanie, w jaki sposób przepisy o wynagradzaniu (postanowienia umowy o pracę) mają przewidywać zmniejszenie świadczenia za okres pobierania zasiłku chorobowego, skoro nagroda jest świadczeniem przyznawanym pracownikowi na podstawie swobodnego uznania pracodawcy, a więc nie obowiązują żadne przesłanki nabycia prawa do niej, tak pozytywne jak i negatywne. Ustanowienie reduktora prawa do nagrody w postaci pozbawienia owego prawa za czas niezdolności do pracy spowodowanej choroba przemawiałoby za uznaniem świadczenia za premię. W przypadku nagrody hipotezą normy art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej objęte są zatem sytuacje, gdy pracodawca przyznaje pracownikowi nagrodę, a następnie ją zmniejsza za okres pobierania zasiłku chorobowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2006 r., III UK 89/06, OSNP 2007 nr 23-24, poz. 358).
W kontekście obecnego brzmienia art. 41 ust. 1 ustawy zasiłkowej, także w odniesieniu do premii i nagród dla ustalenia, czy ten składnik wynagrodzenia podlega wyłączeniu z podstawy wymiaru zasiłku, należy badać zarówno treść przepisów płacowych, jak i praktykę w ich stosowaniu przez pracodawcę. Skoro podstawę zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie wypłacone pracownikowi w okresie przyjmowanym do ustalenia tejże podstawy (czyli w okresie poprzedzającym zachorowanie), to trzeba badać sposób realizacji przez pracodawcę zobowiązań do wypłaty danego składnika wynagrodzenia za czas choroby pracownika również w okresie poprzedzającym obecną niezdolność do pracy uprawnionego.
Nawet przy braku jakichkolwiek określonych przepisami przesłanek nabycia prawa do nagrody, możliwe jest w ustalenie w postępowaniu dowodowym, czy niezdolność do pracy spowodowana chorobą rzutowała na prawo pracownika do danego składnika wynagrodzenia. W takim przypadku należy badać, czy podejmując decyzję o przyznaniu i wypłacie nagrody, podmiot decydujący o tym zasięgał informacji o absencji chorobowej pracownika. O ile przy tym można mieć wątpliwości, czy niezdolność do pracy wywołana chorobą była przyczyną zmniejszenia nagrody za ten okres wtedy, gdy w ogóle nie doszło do przyznania świadczenia lub gdy nastąpiło wypłacenia tegoż składnika wynagrodzenia w niższej wysokości, o tyle sytuacja jest klarowna, gdy mimo absencji chorobowej pracownik otrzymał nagrodę i to w maksymalnej wysokości wynikającej z przepisów płacowych. W takim przypadku niewątpliwie niezdolność do pracy spowodowana chorobą nie wpływa na zmniejszenie świadczenia.
