Powszechna jest wiedza wśród pracodawców, że samodzielna umowa o dzieło nie jest tytułem do ubezpieczeń w ZUS. Przy czym jeśli zostanie ona podpisana z własnym pracownikiem, wówczas zasadniczo powstaje obowiązek objęcia jej zusowskimi ubezpieczeniami (ubezpieczeniem zdrowotnym oraz społecznym wszystkich ryzyk). Wynika to z art. 8 ust. 2a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, w myśl którego wykonawcę umowy o dzieło uważa się na potrzeby rozliczeń składkowych za pracownika , jeżeli umowę taką zawarł z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy. W takiej sytuacji przychód pracownika z tytułu umowy o dzieło jest sumowany z wynagrodzeniem uzyskiwanym w ramach umowy o pracę i od całości naliczane są należności zusowskie.
Pamiętajmy, że od powyższej reguły występuje kilka wyjątków.
Umowa o dzieło wykonywana w ramach działalności gospodarczej pracownika
Składek ZUS nie trzeba odprowadzać od umowy o dzieło podpisanej z własnym pracownikiem, który równolegle prowadzi własną działalność gospodarczą, a jej zakres pokrywa się z czynnościami wykonywanymi na podstawie ww. umowy o dzieło. W takim stanie rzeczy, przychód z tytułu umowy o dzieło kwalifikuje się jako przychód z prowadzonej działalności gospodarczej.
Umowa o dzieło w trakcie urlopu bezpłatnego
W czasie korzystania przez pracownika z urlopu bezpłatnego umowa o pracę trwa nadal, ale jego stosunek pracy ulega zawieszeniu. W rezultacie:
- umowa o dzieło wykonywana w trakcie tego urlopu nie jest traktowana tak jak umowa zawarta z własnym pracownikiem,
- umowa o dzieło powinna być traktowa jako samodzielna, przez co nie stanowi ona tytułu do objęcia ubezpieczeniami zusowskimi.
Umowa o dzieło w trakcie urlopu wychowawczego
Zgodnie z art. 9 ust. 6 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, pracownik na urlopie wychowawczym podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu przebywania na tym urlopie, jeżeli nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty i nie ma innych tytułów rodzących obowiązek ubezpieczeń społecznych. Jest to również tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, jeżeli zatrudniony w ramach umowy o pracę nie ma innego tytułu do tego ubezpieczenia (art. 66 ust. 1 pkt 32 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych). A zatem przebywanie na wskazanym urlopie stanowi zupełnie odrębny od umowy o pracę tytuł ubezpieczeniowy i pracownik wykonujący umowę o dzieło na rzecz własnego pracodawcy w czasie ww. urlopu musi być postrzegany jako osoba niebędącą pracownikiem. W konsekwencji od wynagrodzenia za dzieło w opisanych okolicznościach nie odprowadza się składek ZUS.
Umowa o dzieło w trakcie urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego
Osoba korzystająca z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego (art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych). Mamy tu zatem do czynienia z odrębnym tytułem do zusowskich ubezpieczeń, w czasie trwania którego pracownik nie podlega ubezpieczeniom pracowniczym. Oznacza to, że wykonawca dzieła na rzecz własnego pracodawcy w czasie przebywania na urlopie macierzyńskim bądź rodzicielskim, powinien być traktowany jako osoba niebędącą pracownikiem.
Powyższe znajduje w poradniku ZUS zatytułowanym: „Zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz ustalania podstawy wymiaru składek osób wykonujących pracę na podstawie umów cywilnoprawnych”, w którym czytamy: „(…) w sytuacji gdy pracodawca zatrudnia na podstawie umowy o dzieło swojego pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim, wychowawczym czy bezpłatnym, z tytułu wykonywania umowy o dzieło nie podlega on ubezpieczeniom społecznym. Statusu własny pracownik nie mają bowiem osoby przebywające na urlopie macierzyńskim, urlopie wychowawczym lub urlopie bezpłatnym, a tym samym w odniesieniu do tych osób nie ma zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. (….)”.
