Pracodawcom, na mocy art. 1515 § 1 Kodeksu pracy, nadano uprawnienie do zobowiązania pracownika do pełnienia tzw. dyżurów polegających na pozostawaniu, poza normalnymi godzinami pracy, w gotowości do wykonywania zadań służbowych w zakładzie lub w innym wyznaczonym miejscu.
Samo dyżurowanie przez podwładnego – bez wypełniania przypisanych obowiązków służbowych – nie podlega wliczeniu do godzin pracy.
Czasem pracy są natomiast okresy faktycznego pracowania w trakcie pełnienia dyżuru. Okresy te należy rozliczać według ogólnych zasad, pamiętając, że jeśli spowodują ona przekroczenie kodeksowych norm czasu pracy, wówczas należy je rozliczać tak jak godziny nadliczbowe.
Co ważne, dyżury (także te w czasie których praca nie była wykonywana) nie mogą naruszać prawa do 11-godzinnego odpoczynku dziennego oraz 35-godzinnego tygodniowego.
To, czy i jak rekompensować zatrudnionym osobom zleconych przez pracodawcę dyżurów zależy od miejsca oraz okoliczności ich pełnienie. Generalnie za czas dyżuru pracownikowi przysługuje czas wolny w wymiarze odpowiadającym długości dyżurowania, z tym, że nie dotyczy to jednak dyżuru „domowego”.
Sposoby rekompensowania dyżurów pracowniczych
| Miejsce pełnienia dyżuru | Rekompensata za godziny dyżuru bez świadczenia pracy |
| W domu | Brak jakiejkolwiek rekompensaty (chyba że regulacje wewnątrzzakładowe stanowią inaczej).
Przy czym warto tu mieć na uwadze wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 21 lutego 2018 r. (sygn. C-518/15), w którym stwierdzono, iż: „(…) okres dyżuru pełnionego przez pracownika w miejscu zamieszkania w połączeniu z obowiązkiem stawienia się na wezwanie pracodawcy w ciągu ośmiu minut – który to obowiązek znacząco ogranicza możliwość skupienia się pracownika na innych sprawach – należy traktować jako »czas pracy«.” Ww. wyrok dotyczył co prawda funkcjonariusza straży i nie jest oczywiście źródłem prawa, ale należy liczyć się z tym, że w przypadku ewentualnego sporu sądowego, sąd analizując konkretny stan faktyczny może wziąć go pod uwagę.
|
| W zakładzie pracy lub w innym miejscu wskazanym przez pracodawcę (innym niż dom pracownika) | 1) czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru lub
2) wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, wyznaczonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik płacowy nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 % wynagrodzenia – ta forma rekompensaty jest dopuszczalna tylko, gdy udzielenie czasu wolnego nie było możliwe. Ww. formy rekompensaty nie zostały przewidziane dla pracowników zarządzających zakładem pracy w imieniu pracodawcy. Wynagrodzenie wynikające wyłącznie z osobistego zaszeregowania to płaca określona stawką godzinową lub miesięczną – nie uwzględniamy tu żadnych dodatkowych składników pensji, nawet tych wypłacanych stale lub regularnie. Powyższe znajduje potwierdzenie w:
Sposób kalkulowania wynagrodzenia za dyżur uzależniony jest od rodzaju otrzymywanych przez pracownika składników pensji. Przy wynagrodzeniu godzinowym, wyliczenia polegają na przemnożeniu stawki za godzinę wynikającej z umowy o pracę przez liczbę godzin dyżuru. Przy miesięcznej stałej płacy zasadniczej, zakład powinien wynagrodzenie określone stałą stawką podzielić przez liczbę godzin pracy przypadających do przepracowania w danym miesiącu i pomnożyć wynik przez liczbę godzin pełnionego dyżuru. Jeśli pracownik oprócz pensji zasadniczej uzyskuje również zmienne składniki, wówczas, do obliczeń bierze się tylko „zasadnicze”. Przy wynagrodzeniu bez wyodrębnionej stawki osobistego zaszeregowania (np. wynagrodzenie prowizyjne lub akordowe), schemat przeliczeń sprowadza się do: – ustalenia 60% średniej podstawy wyliczeń ustaloną wg zasad przewidzianych przy liczeniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy – chodzi tu o średnią z okresu 3 miesięcy bądź maksymalnie z 12 miesięcy (w przypadku znacznych wahań płacy) poprzedzających miesiąc dyżuru, – podzielenia otrzymanej kwoty przez liczbę godzin przepracowanych w okresie przyjmowanym do ustalania podstawy wynagrodzenia za dyżur, – pomnożenia wyznaczonej stawki godzinowej przez liczbę godzin dyżuru.
|
Przykład
Pracownik pełnoetatowy otrzymujący co miesiąc stałe wynagrodzenie zasadnicze 4000 zł brutto oraz dodatek stażowy (300 zł) i zmienne premie regulaminowe, we wrześniu br. w siedzibie pracodawcy pełnił 5-godzinny dyżur. Nie otrzymał w zamian czasu wolnego. W trakcie dyżuru praca nie była świadczona.
W analizowanym przypadku wyliczenie wynagrodzenia za dyżur wiąże się z koniecznością wykonania poniższych działań:
Krok 1. Wyznaczenie stawki godzinowej wyłącznie na podstawie wynagrodzenia zasadniczego:
4000 zł : 168 godz. nominalnie do przepracowania we wrześniu = 23,81 zł,
Krok 2. Obliczenie kwoty przysługującej za dyżur:
23,81 zł × 5 godz. = 119,05 zł.
