Potrącenia z umowy o pracę, umowy zlecenia i zasiłków w 2019 r. – kwoty wolne od potrąceń i wpływ wpłat do PPK na potrącenia

W 2019 r. zmieniły się reguły dokonywania potrąceń z należności wypłacanych zatrudnionym osobom – w tym ustalania kwoty wolnych od potrąceń. Zmiany te są znaczące szczególnie w przypadku zleceniobiorców oraz dla podmiotów zatrudniających, którzy muszą naliczać i odprowadzać wpłaty na PPK.

Zmiany w egzekucji świadczeń alimentacyjnych

Od 11 stycznia 2019 r., jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, zajęciu podlega 50% kwot diet przysługujących z tytułu podróży służbowych. Taką zmianę wprowadziła ustawa z 6 grudnia 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy skuteczności egzekucji świadczeń alimentacyjnych, dzięki której ustawodawca chce przyczynić się do wzrostu ściągalności alimentów m.in. poprzez:

• rozszerzenie egzekucji na diety należne z tytułu podróży służbowych oraz
• wzmocnienie sankcji nakładanych na pracodawców za nielegalne zatrudnianie pracowników będących dłużnikami alimentacyjnymi i wypłacanie wynagrodzeń (lub ich części) „pod stołem”.

Na podstawie przytoczonego wyżej aktu prawnego, od 11 stycznia 2019 r. zmodyfikowano / wprowadzono następujące przepisy:

• art. 831 § 1 pkt 1a Kodeksu postępowania cywilnego, na mocy którego nie podlega egzekucji 50% kwot diet przysługujących z tytułu podróży służbowych – jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;
• art. 8 § 1 pkt 10 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, który po znowelizowaniu stanowi, iż nie podlegają egzekucji administracyjnej kwoty otrzymane na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów – jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z innych tytułów niż roszczenia z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;
• art. 8 § 1 pkt 10a ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, w myśl którego nie podlegają egzekucji administracyjnej 50% kwot diet otrzymanych na pokrycie wydatków służbowych, w tym kosztów podróży i wyjazdów – jeżeli egzekucja ma na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów, w tym należności budżetu państwa z tytułu świadczeń wypłacanych w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów;
• art. 886 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że pracodawcy, który nie wykonał obowiązków określonych w art. 881 § 3 i 4, nie złożył w przepisanym terminie oświadczenia przewidzianego w art. 882 albo zaniedbał przesłania dokumentów zajęcia wynagrodzenia nowemu pracodawcy dłużnika, stosownie do art. 884 § 2 i 3, komornik wymierza grzywnę w wysokości do pięciu tysięcy złotych. Grzywna jest powtarzana, jeżeli pracodawca nadal uchyla się od wykonania tych czynności w dodatkowo wyznaczonym terminie;
• art. 1052 Kodeksu postępowania cywilnego, zgodnie z którym w jednym postanowieniu sąd może wymierzyć grzywnę nie wyższą niż piętnaście tysięcy złotych, chyba że dwukrotne wymierzenie grzywny okazało się nieskuteczne. Ogólna suma grzywien w tej samej sprawie nie może przewyższać miliona złotych. W razie wykonania czynności przez dłużnika lub umorzenia postępowania grzywny niezapłacone do tego czasu ulegają umorzeniu.

O ww. zmianie pisaliśmy w artykule: Potrącanie na poczet alimentów diet z tytułu podróży służbowej i inne zmiany w egzekucji świadczeń alimentacyjnych.

Ogólne zasady dokonywania potrąceń w 2019 r.

Na mocy art. 87 § 1 Kodeksu pracy, z pensji pracowniczej – po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do pracowniczego planu kapitałowego, w rozumieniu ustawy z 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – podlegają potrąceniu tylko następujące należności:

1) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych;

2) sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne;

3) zaliczki pieniężne udzielone pracownikowi (przy czym nie chodzi tu o zaliczki na poczet wynagrodzenia, ale zaliczki np. na poczet podróży służbowej lub zakup materiałów na polecenie pracodawcy);

4) kary pieniężne przewidziane w art. 108 Kodeksu pracy.

Potrąceń dokonuje się w podanej wyżej kolejności. Oznacza to, że jako pierwsze potrąca się sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na zaspokojenie świadczeń alimentacyjnych, następnie sumy egzekwowane na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne, a jako ostatnie udzielone pracownikowi zaliczki pieniężne i kary.

Potrącenia z umowy zlecenia w 2019 r. (w tym nowe zasady ustalania kwoty wolnej od potrąceń dla zleceniobiorców)

Od 1 stycznia 2019 r. przewidziano modyfikację regulacji dotyczących ochrony wynagrodzenia zleceniobiorców przed potrąceniami. Ich brzmienie wprost wskazuje, że do wynagrodzeń zleceniobiorców-dłużników należy wprost stosować przepisy Kodeksu pracy o granicy potrącenia i kwocie wolnej od potrąceń.

W nowym art. 833 § 2¹ k.p.c. zakres stosowania art. 87 i art. 87¹ Kodeksu pracy uzupełniono również o świadczenia powtarzające się, które służą zapewnieniu utrzymania lub stanowią jedyne źródło dochodu dłużnika. Ma to na celu wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych w zakresie ustalenia czy wynagrodzenie otrzymywane przez dłużnika zatrudnionego na podstawie umowy cywilnoprawnej można uznać za świadczenie powtarzające się, „którego celem jest zapewnienie utrzymania”. Osoby zatrudnione wszakże na podstawie umów cywilnoprawnych, choć stanowią niemały odsetek zatrudnionych, z punktu widzenia uprawnień pracowniczych i tak są w znacznie gorszej sytuacji niż osoby zatrudnione na umowę o pracę. Tym samym zdaniem ustawodawcy w zakresie zapewnienia im minimum egzystencji i ochrony przed egzekucją należało w sposób jednoznaczny zrównać je z osobami mającymi status pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy.

W razie powstania wątpliwości w kwestii potrąceń dotyczących zleceniobiorców, zawsze zaleca się zleceniodawcy kontakt z organem egzekucyjnym roszczącym sobie prawo do świadczeń wypłacanych na podstawie umowy zlecenia, aby uzgodnić z nim zakres i reguły egzekucji.

Dla ustalenia kwoty wolnej od potrąceń, gdy wynagrodzenie zleceniobiorcy posiada powtarzający się charakter i służy zapewnieniu utrzymania lub stanowi jedyne źródło dochodu, należy przyjąć kwotę gwarantowanej ustawą płacy minimalnej obowiązującą pracowników.

Powyższe potwierdza Ministerstwo Sprawiedliwości stojąc na stanowisku, iż:

• od 1 stycznia 2019 r. do wynagrodzenia z umowy zlecenia posiadającego charakter świadczenia powtarzającego się, które służy zapewnieniu utrzymania lub stanowi jedyne źródło dochodu, stosuje się w całości przepisy dotyczące „pracowniczej” kwoty wolnej;
• w drodze analogii należy przyjąć, iż w przypadku zleceniobiorcy kwoty wolne od potrąceń ulegają obniżeniu jak przy zatrudnieniu niepełnoetatowym – zgodnie z art. 87¹ 2 Kodeksu pracy, a zatem jeśli w danym miesiącu wykonawca zlecenia przepracował część miesiąca a przez to mniej godzin niż wynosi nominalny czas pracy przewidziany dla pracownika pełnoetatowego, kwoty wolne ulegają proporcjonalnemu obniżeniu tak jak przy zatrudnieniu na część etatu;
• gdy dochodzi do łączenia pracy etatowej ze zleceniem u jednego pracodawcy, ustalenie przez komornika wysokości kwoty wolnej od potrąceń, winno nastąpić z uwzględnieniem całości uzyskiwanego dochodu zsumowanego z obu źródeł, z tym zastrzeżeniem kwestię tę, z uwagi na brak uregulowania wprost w przepisach, wyjaśni jednak dopiero orzecznictwo sądowe;
• jeśli zleceniodawca otrzyma od organu egzekucyjnego zajęcie wierzytelności przysługujących zleceniobiorcy, a posiada wiedzę, że wynagrodzenie wypłacane zleceniobiorcy z tytułu zlecenia ma charakter świadczenia wypłacanego okresowo w powtarzających się odstępach czasu i którego celem jest zapewnienie utrzymania, albo stanowi jedyne źródło dochodu dłużnika, wówczas powinien podjąć decyzję o zastosowaniu do tego wynagrodzenia granicy potrącenia czy kwoty wolnej od potrąceń w wysokości minimalnej płacy aktualnie przysługującej pracownikom.

Co ważne, w razie wątpliwości co do sposobu dokonania w konkretnej sytuacji potrącenia przy umowie zlecenia, zaleca się kontakt z organem egzekucyjnym (np. komornikiem), celem ustalenia reguł i zakresu egzekucji.

Zaprezentowane kwestie podnosiliśmy wcześniej w tekście: Potrącenia z umowy zlecenia w 2019 r.

Zmiany w dokonywaniu potrąceń w związku z PPK

W aktualnym stanie prawnym, wyznaczając górny pułap potrąceń z wynagrodzenia za pracę, od pensji brutto należy:

• w pierwszej kolejności odjąć składki ZUS i zaliczkę podatkową (pamiętając o uwzględnieniu w opodatkowanym przychodzie wpłaty na PPK finansowanej przez pracodawcę),
• następnie odjąć wpłatę na PPK (zarówno podstawową, jak i wpłatę dodatkową, jeśli taką zatrudniony zadeklarował).

Dopiero od tak ustalonej kwoty trzeba wyznaczyć kwotę potrącenia:

• do limitów wskazanych w art. 87 § 1 Kodeksu pracy,
• z zachowaniem „kodeksowej” kwoty wolnej od potrąceń.

Kwoty wolne od potrąceń w 2019 r.

W związku z podniesieniem od 1 stycznia 2019 r. płacy minimalnej (z poziomu 2100 zł do kwoty 2250 zł), zwiększyły się kwoty wolne od potrąceń w 2019 r. Przy ich ustalaniu istotny jest nie tylko poziom ustawowego minimum płacowego ale  również wymiar czasu pracy pracownika wskazany w umowie o pracę, rodzaj dokonywanego z płacy potrącenia oraz wskaźniki podatkowe takie jak zryczałtowane koszty uzyskania przychodu oraz kwota zmniejszająca miesięczne zaliczki na podatek, stosowana tylko wówczas, gdy pracownik złoży formularz PIT-2.

W przypadku pracowników pracujących w niepełnym wymiarze godzin, kwota wolna od potrąceń ulega zmniejszeniu proporcjonalnie do wymiaru etatu. Dotyczy to także potrąceń dokonywanych za zgodą pracownika, a więc tzw. potrąceń dobrowolnych. Potwierdza to pismo Głównego Inspektoratu Pracy z 22 lutego 2011 r., znak: GPP-364-4560- 8-1/11/PE/RP.

Przy ustalaniu kwoty wolnej dla niepełnoetatowców, należy:

• obliczyć w pierwszej kolejności minimalne wynagrodzenie brutto w proporcji do etatu,
• odjąć od kwoty, o której mowa powyżej, składki zusowskie i zaliczkę podatkową.

Kwoty wolne od potrąceń obowiązujące w 2019 r. (dla pracowników, którzy nie są objęci programem PPK) zawarliśmy w artykule: Kwoty wolne od potrąceń w 2019 r.

Kalkulowanie kwoty wolnej od potrąceń a wpłaty na PPK

Z początkiem 2019 r. ustawodawca zdecydował się także na zmodyfikowanie brzmienia art. 87¹ Kodeksu pracy, który dotyczy kwot wolnych od potrąceń.

W aktualnym stanie prawnym, ochronie przed potrąceniami podlega kwota wynagrodzenia za pracę w wysokości:

• minimalnego wynagrodzenia za pracę ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, przysługującego pracownikom zatrudnionym w pełnym wymiarze czasu pracy, po odliczeniu składek na ubezpieczenia społeczne, zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych oraz wpłat dokonywanych do PPK, jeżeli pracownik nie zrezygnował z ich dokonywania – przy potrącaniu sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności innych niż świadczenia alimentacyjne,
• 75% ww. wynagrodzenia – przy potrącaniu zaliczek pieniężnych udzielonych pracownikowi,
• 90% ww. wynagrodzenia – przy potrącaniu kar pieniężnych przewidzianych w art. 108 Kodeksu pracy.

Po zmianach przepisów, dla pracowników, którzy nie zrezygnują z przystąpienia do PPK, pracodawcy – po rozpoczęciu dokonywania za nich wpłat do PPK – są zobowiązani indywidualnie wyznaczać kwoty wolne od potrąceń (uwzględniając wpłaty pokrywane ze środków zatrudnionego – zarówno te obowiązkowe, jak i dodatkowe, a w podlegającym opodatkowaniu przychodzie – wpłaty na PPK finansowane przez pracodawcę).

Potrącenia z zasiłków w 2019 r.

Od 1 marca 2019 r. obowiązują nowe (wyższe) kwoty wolne od potrąceń realizowanych ze świadczeń należnych z ubezpieczenia społecznego (tj. z zasiłku chorobowego, opiekuńczego, wypadkowego i macierzyńskiego oraz ze świadczenia rehabilitacyjnego). Przykładowo w przypadku sum egzekwowanych na mocy tytułów wykonawczych na pokrycie należności niealimentacyjnych wraz z kosztami i opłatami egzekucyjnymi kwota wolna od zajęć została podniesiona z 825 zł do poziomu 848,60 zł.

Przypomnijmy, że do końca czerwca 2018 r. kwoty wolne od potrąceń stanowiły odpowiedni procent najniższej emerytury (75%, 60%, 50% albo 20%). Obecnie określone są one kwotowo.

Począwszy od 2019 r., kwoty wolne od potrąceń podlegają corocznej waloryzacji na zasadach określonych dla emerytur i rent (tegoroczny wskaźnik waloryzacji emerytur i rent wynosi 102,86%). 

Aktualną wysokość kwot wolnych od potrąceń dokonywanych z zasiłków z ubezpieczenia społecznego i świadczenia rehabilitacyjnego w okresie od 1.03.2019 r. prezentuje poniższa tabela: