Kwestia tego, jak dokonywać potrącenia z umowy zlecenia jest zagadnieniem, nad którym często zastanawiają się zleceniodawcy. O regułach dokonywania potrąceń z wynagrodzenia należnego zleceniobiorcy, decyduje przede wszystkim jego charakter i częstotliwość wypłacania. Jeśli wynagrodzenie za realizowanie umowy zlecenia można zaliczyć do świadczeń powtarzających się (wypłacanych cyklicznie), których celem jest zapewnienie utrzymania (lub które stanowią jedyne źródło dochodu), wówczas potrącanie z niego określonych należności powinno następować według zasad wskazanych w przepisach Kodeksu pracy.

Co ważne, od 1 stycznia 2019 r. przewidziano modyfikację regulacji dotyczących ochrony wynagrodzenia zleceniobiorców przed potrąceniami komorniczymi. Ich brzmienie wprost wskazuje, że do wynagrodzeń zleceniobiorców-dłużników należy wprost stosować przepisy Kodeksu pracy o granicy potrącenia i kwocie wolnej od potrąceń.

Nowelizacja przepisów

W nowym art. 833 § 2¹ k.p.c. zakres stosowania art. 87 i art. 87¹ Kodeksu pracy uzupełniono również o świadczenia powtarzające się, które służą zapewnieniu utrzymania lub stanowią jedyne źródło dochodu dłużnika. Ma to na celu wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych w zakresie ustalenia czy wynagrodzenie otrzymywane przez dłużnika zatrudnionego na podstawie umowy cywilnoprawnej można uznać za świadczenie powtarzające się, „którego celem jest zapewnienie utrzymania”. Osoby zatrudnione wszakże na podstawie umów cywilnoprawnych, choć stanowią niemały odsetek zatrudnionych, z punktu widzenia uprawnień pracowniczych i tak są w znacznie gorszej sytuacji niż osoby zatrudnione na umowę o pracę. Tym samym zdaniem ustawodawcy w zakresie zapewnienia im minimum egzystencji i ochrony przed egzekucją należało w sposób jednoznaczny zrównać je z osobami mającymi status pracowników w rozumieniu Kodeksu pracy.

Zauważmy, że jeszcze przed nowelizacją przepisów w piśmiennictwie pojawiał się pogląd, że do zleceń należy stosować kwotę wolną od potrąceń na analogicznych zasadach obowiązujących w przypadku pracowników, choć zdania ekspertów w tym zakresie bywały różne.

W razie powstania wątpliwości w kwestii potrąceń dotyczących zleceniobiorców, zawsze zaleca się zleceniodawcy kontakt z organem egzekucyjnym roszczącym sobie prawo do świadczeń wypłacanych na podstawie umowy zlecenia, aby uzgodnić z nim zakres i reguły egzekucji.

Dwie koncepcje dotyczące kwoty wolnej od potrąceń

Nadmieńmy, że od wejścia w życie ww. zmiany nie było jasne, czy dla ustalenia kwoty wolnej od potrąceń, gdy wynagrodzenie zleceniobiorcy posiada powtarzający się charakter i służy zapewnieniu utrzymania lub stanowi jedyne źródło dochodu, należy przyjąć:

• minimalną stawkę godzinową zleceniobiorców pomnożoną przez liczbę godzin realizowania zlecenia w danym miesiącu

czy

• kwotę gwarantowanej ustawą płacy minimalnej obowiązującą pracowników.

Za stosowaniem drugiej opcji opowiedziało się Ministerstwo Sprawiedliwości stojąc na stanowisku, iż:

• od 1 stycznia 2019 r. do wynagrodzenia z umowy zlecenia posiadającego charakter świadczenia powtarzającego się, które służy zapewnieniu utrzymania lub stanowi jedyne źródło dochodu, stosuje się w całości przepisy dotyczące „pracowniczej” kwoty wolnej;
• w drodze analogii należy przyjąć, iż w przypadku zleceniobiorcy kwoty wolne od potrąceń ulegają obniżeniu jak przy zatrudnieniu niepełnoetatowym – zgodnie z art. 87¹ 2 Kodeksu pracy, a zatem jeśli w danym miesiącu wykonawca zlecenia przepracował część miesiąca a przez to mniej godzin niż wynosi nominalny czas pracy przewidziany dla pracownika pełnoetatowego, kwoty wolne ulegają proporcjonalnemu obniżeniu tak jak przy zatrudnieniu na część etatu.

Ponadto zdaniem resortu sprawiedliwości:

• gdy dochodzi do łączenia pracy etatowej ze zleceniem u jednego pracodawcy, ustalenie przez komornika wysokości kwoty wolnej od potrąceń, winno nastąpić z uwzględnieniem całości uzyskiwanego dochodu zsumowanego z obu źródeł, z tym zastrzeżeniem kwestię tę, z uwagi na brak uregulowania wprost w przepisach, wyjaśni jednak dopiero orzecznictwo sądowe;
• jeśli zleceniodawca otrzyma od organu egzekucyjnego zajęcie wierzytelności przysługujących zleceniobiorcy, a posiada wiedzę, że wynagrodzenie wypłacane zleceniobiorcy z tytułu zlecenia ma charakter świadczenia wypłacanego okresowo w powtarzających się odstępach czasu i którego celem jest zapewnienie utrzymania, albo stanowi jedyne źródło dochodu dłużnika, wówczas powinien podjąć decyzję o zastosowaniu do tego wynagrodzenia granicy potrącenia czy kwoty wolnej od potrąceń w wysokości minimalnej płacy aktualnie przysługującej pracownikom.

Co ważne, w razie wątpliwości co do sposobu dokonania w konkretnej sytuacji potrącenia przy umowie zlecenia, zaleca się kontakt z organem egzekucyjnym (np. komornikiem), celem ustalenia reguł i zakresu egzekucji.

O tym jak dokonywać potrąceń z umowy zlecenia w 2019 r. piszemy także w artykule: Potrącenia z umowy o pracę, umowy zlecenia i zasiłków w 2019 r. – kwoty wolne od potrąceń i wpływ wpłat do PPK na potrącenia.

Przykład

Spółka z o.o. zatrudnia zleceniobiorcę:

• dla którego wykonywana umowa zlecenia (zawarta na 16 miesięcy) jest jedynym źródłem utrzymania i jedynym tytułem do ubezpieczeń,
• który zawnioskował o przystąpienie do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego,
• któremu przysługują 20-procentowe koszty uzyskania przychodu.

Co miesiąc otrzymuje on zgodnie z postanowieniami umownymi wynagrodzenie w wysokości 3000 zł brutto. W styczniu 2019 r. ww. wynagrodzenie zostało  zajęte przez komornika na poczet należności niealimentacyjnych. Z uwagi na charakter omawianej umowy zlecenia, stosuje się do niej zakres ochrony wynagrodzenia z Kodeksu pracy. W styczniu 2019 r. zleceniobiorca przepracował 120 godzin.

Wyznaczenie w rozstrzyganym przypadku kwoty wolnej od potrąceń z zastosowaniem ustawowej płacy minimalnej obowiązującej pracowników (czyli w zgodzie ze stanowiskiem resortu sprawiedliwości), powinno przebiegać następująco:

• wymiar czasu pracy: 120 godz./176 godz. (wymiar czasu pracy w styczniu 2019 r. dla pełnego etatu) = 0,68 etatu,
• minimalna płaca: 2250 zł x 0,68 etatu = 1530 zł,
• kwota wolna od potrąceń: 1530 zł – 149,33 zł (skł. emeryt.) – 22,95 zł (skł. rent.) – 37,49 zł (skł. chorob.) – 118,82 zł (skł. zdrow.) – 88 zł (zaliczka na podatek) = 1113,41 zł.