W związku z epidemią COVID-19 zmieniono reguły dotyczące badań z zakresu medycyny pracy. Część ze zmian wprowadzono w ramach tzw. tarczy 6.0. Przewidują one m.in., że orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 r., zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii.

Na podstawie przepisów ustawy antykryzysowej czyli ustawy z 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych w przypadku ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, od dnia ogłoszenia danego stanu, zawiesza się wykonywanie następujących obowiązków dotyczących:

• badań okresowych pracowników, którym podlegają na podstawie art. 229 § 2 zdanie pierwsze Kodeksu pracy,
• wydawania przez pracodawcę skierowań na badania okresowe na podstawie art. 229 § 4a Kodeksu pracy,
• badań okresowych po zaprzestaniu pracy w kontakcie z substancjami i czynnikami rakotwórczymi lub pyłami zwłókniającymi lub po rozwiązaniu stosunku pracy, jeżeli zainteresowana osoba zgłosi wniosek o objęcie takimi badaniami na podstawie art. 229 § 5 Kodeksu pracy.

Powyższe zawieszenie nie obejmuje wykonywania badań wstępnych oraz badań kontrolnych.

Po odwołaniu stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii albo po odwołaniu stanu epidemii, pracodawca i pracownik są obowiązani niezwłocznie podjąć wykonanie zawieszonych obowiązków i wykonać je w okresie nie dłuższym niż 180 dni od dnia odwołania danego stanu.

Orzeczenia lekarskie wydane w ramach wstępnych, okresowych i kontrolnych badań lekarskich, których ważność upłynęła po dniu 7 marca 2020 r., zachowują ważność, nie dłużej jednak niż do upływu 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii. 

W przypadku braku dostępności do lekarza medycyny pracy uprawnionego do przeprowadzenia badania wstępnego lub kontrolnego, badanie takie może przeprowadzić i wydać odpowiednie orzeczenie lekarskie inny lekarz. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza ma charakter tymczasowy i traci moc po upływie 180 dni od dnia odwołania stanu zagrożenia epidemicznego, w przypadku gdy nie zostanie ogłoszony stan epidemii, albo od dnia odwołania stanu epidemii. Orzeczenie lekarskie wydane przez innego lekarza włącza się do akt osobowych pracownika.

Pomimo braku obecnie obowiązku wykonywania profilaktycznych badań okresowych, pracodawcy na wszelki wypadek nierzadko wystawiają pracownikom skierowania na te badania, jednocześnie informując o możliwości wykonania badań w późniejszym terminie. Jak wynika jednak z wyjaśnień resortu pracy, podmioty zatrudniające nie muszę tego robić. Kierować zatrudnione osoby na omawiane badania trzeba przed upływem 180 dni od dnia odwołania danego stanu związanego z epidemią koronawirusa (biorąc pod uwagę czas niezbędny do wykonania tychże badań przez pracownika umożliwiający uzyskanie orzeczenia lekarza medycyny pracy przed upływem wspomnianego terminu ważności orzeczenia lekarskiego).

Czy w czasie epidemii osoba przyjmowana do pracy może nie robić badań wstępnych?

Stosownie do art. 229 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy, na pracodawcy ciąży obowiązek skierowania osoby przyjmowanej do pracy na wstępne badania lekarskie.

Wyjątek od tej reguły, w myśl art. 229 § 1¹ Kodeksu pracy, stanowią:

• osoby ponownie przyjmowanej do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowisko lub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą, a także
• osoby przyjmowanej do pracy u innego pracodawcy na dane stanowisko w ciągu 30 dni po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniego stosunku pracy, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca ten stwierdzi, że warunki występujące u poprzedniego pracodawcy odpowiadają warunkom występującym na stanowisku pracy, na które przyjmowany jest pracownik. Pracodawca powinien zażądać od takiej osoby aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdzającego brak przeciwwskazań do pracy oraz skierowania na badania będącego podstawą wydania tego orzeczenia.

Powyższe stosuje się odpowiednio w przypadku przyjmowania do pracy osoby pozostającej jednocześnie w stosunku pracy z innym pracodawcą.

Ponadto, z dniem 16 grudnia 2020 r. – w ramach tarczy 6.0 – wprowadzono nowe rozwiązanie dotyczące badań wstępnych, zgodnie z którym, w trakcie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii:

• w stosunku do osoby zatrudnianej na stanowisko pracy inne, niż administracyjno-biurowe, okresy, o których mowa w ww. art. 229 § 1¹ Kodeksu pracy, zostają wydłużone do 180 dni,
• wstępnym badaniom lekarskim nie podlegają osoby zatrudniane na stanowisko administracyjno-biurowe, jeżeli posiadają aktualne orzeczenie lekarskie stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy w warunkach pracy opisanych w skierowaniu na badania lekarskie i pracodawca stwierdzi, że warunki występujące u poprzedniego pracodawcy odpowiadają warunkom występującym na stanowisku pracy, na które przyjmowany jest pracownik.

Przy zachowaniu wymienionych warunków istnieje zatem możliwość niekierowania osoby przyjmowanej do pracy na badania wstępne, ale obowiązkiem pracodawcy, który chciałby z tej możliwości skorzystać, jest dokonanie oceny, że posiadane przez taką osobę aktualne orzeczenie lekarskie o braku przeciwskazań do pracy może mieć zastosowanie do nowego stanowiska pracy. Pracodawca powinien przede wszystkim porównać, czy nie nastąpi zmiana środowiska pracy, a co za tym idzie, czy będą występowały tożsame i w równorzędnym natężeniu jak uprzednio czynniki niebezpieczne, szkodliwe dla zdrowia i uciążliwe.

Co ważne, w świetle art. 229 § 1¹ pkt 2 Kodeksu pracy z wstępnych badań lekarskich nie mogą być zwolnione osoby, które są przyjmowane przez pracodawcę do wykonywania prac szczególnie niebezpiecznych.

Badania kontrolne a okres przebywania na kwarantannie

W myśl art. 229 § 2 Kodeksu pracy, w przypadku niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 30 dni, spowodowanej chorobą, pracownik podlega kontrolnym badaniom lekarskim w celu ustalenia zdolności do wykonywania pracy na dotychczasowym stanowisku.

Obowiązek przeprowadzenia badań kontrolnych dotyczy więc tych sytuacji, gdy pracownik jest niezdolny do pracy wskutek choroby i niezdolność ta trwa nieprzerwanie co najmniej 31 dni.

Natomiast zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ustawy z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, kwarantanna oznacza odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych.

A zatem, jak wynika z powyższego, kwarantanna nie jest okresem choroby, a zatem okres jej trwania nie powinien być wliczany do okresu niezdolności do pracy, po upływie którego pracownika należy skierować na badania kontrolne.