Co wolno pracownikowi a czego nie w czasie zwolnienia lekarskiego?

Pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim powinien powstrzymać się  od wykonywania czynności sprzecznych z celem tego zwolnienia, w szczególności takich, które mogą przedłużyć okres absencji chorobowej. Nie oznacza to jednak, iż musi on przebywać wyłącznie w domu.

Jakie czynności pracownik może wykonywać w czasie zwolnienia lekarskiego

Osoba niezdolna do pracy z powodu choroby, niezależnie od tego, czy lekarz leczący na zwolnieniu  lekarskim wskazał, że „chory powinien leżeć” albo, że „chory może chodzić”, powinna powstrzymać się  od wykonywania czynności sprzecznych z celem zwolnienia lekarskiego, w szczególności takich, które mogą przedłużyć okres niezdolności do pracy. Czas zwolnienia powinna wykorzystać na rekonwalescencję oraz powrót do zdrowia.

Osoba niezdolna do pracy może jednak wykonywać zwykłe czynności życia codziennego oraz czynności związane z jej stanem zdrowia, np. może udać się do apteki, po codzienne zakupy żywności, na badania lub wizytę u lekarza. Szczególnie, jeżeli jest osobą samotną i nie może liczyć na pomoc ze strony innych osób, wykonywanie przez nią czynności życia codziennego w okresie niezdolności do pracy, jest nieuniknione. Nie są to okoliczności, które mogą stanowić podstawę pozbawienia prawa do zasiłku chorobowego.

Przykład

Pracodawca przeprowadził kontrolę prawidłowości wykorzystywania przez pracownika zwolnienia lekarskiego od pracy wystawionego na okres od 5 do 20 maja. Za okres tego zwolnienia lekarskiego pracownikowi przysługuje zasiłek chorobowy. Zwolnienie lekarskie zawierało adnotację „chory powinien leżeć”.

Osoby przeprowadzające kontrolę zastały pracownika koszącego trawnik przed domem.

W związku z tym, że czynność ta nie jest niezbędną czynnością życia codziennego, zachowanie pracownika zostało uznane za wykorzystywanie zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem. W wyniku kontroli osoby kontrolujące sporządziły protokół i pracownik nie otrzymał zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, tj. za okres od 5 do 20 maja.

Również wyjście na spacer w ramach rekonwalescencji – w okresie zwolnienia lekarskiego z adnotacją lekarza „chory może chodzić” – jest okolicznością usprawiedliwiającą nieobecność osoby kontrolowanej podczas kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnienia lekarskiego od pracy. Taka okoliczność nie pozbawia tej osoby prawa do zasiłku chorobowego. Spacer, zwłaszcza zalecony przez lekarza, nie jest bowiem działaniem sprzecznym z celem zwolnienia lekarskiego.

 

O zasadach przeprowadzania kontroli chorego pracownika pisaliśmy w artykule: Kiedy i jak skontrolować pracownika na zwolnieniu lekarskim.

Dodajmy, że dopuszczalne jest także pobieranie nauki / udział w zajęciach szkolnych przez chorego pracownika, pod warunkiem jednak, że nie wpływa to na pogorszenie stanu jego zdrowia (tj. nie spowoduje przedłużenia okresu niezdolności do pracy). Jak czytamy w wyroku Sądu Najwyższego z 4 marca 1999 r. (sygn. akt I PKN 613/98, OSNP 2000, nr 8, poz. 309), uczestniczenie pracownika w zajęciach szkolnych w czasie usprawiedliwionej nieobecności w pracy, niesprzeczne z zaleceniami lekarza, nie jest naruszeniem obowiązków pracowniczych.

Adnotacja lekarza wskazująca, że chory może chodzić nie oznacza, że ubezpieczony w okresie zwolnienia lekarskiego od pracy może wykonywać uciążliwe czynności, a w szczególności, że w okresie tego zwolnienia może wykonywać pracę (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 12 listopada 2002 r., sygn. akt III AU a 3189/01).

W przypadku zwolnień lekarskich w związku z koniecznością sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny, nie uważa się, że pracownik wykorzystywał zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem, jeśli wykonywał zwykłe czynności życia codziennego w zastępstwie osoby, nad którą sprawuje opiekę, np. udał się na zakupy żywnościowe dla tej osoby, czy odebrał z przedszkola dziecko tej osoby.

Wątpliwości pracodawcy, czy pracownik wykorzystywał zwolnienie lekarskie zgodnie z jego celem oraz czy  w związku z tym ma prawo do zasiłku, rozstrzyga oddział ZUS na wniosek pracodawcy. Jeżeli jest taka potrzeba, oddział ZUS zasięga opinii lekarza orzecznika ZUS.

Przykład

Pracodawca zlecił przeprowadzenie kontroli prawidłowości wykorzystywania przez pracownicę zwolnienia lekarskiego od pracy wystawionego na okres od 5 do 20 czerwca, za który  pracownicy przysługuje zasiłek chorobowy. Zaświadczenie lekarskie zawierało adnotację „chory może chodzić”.

W trakcie kontroli zostało ustalone, że pracownica czynnie uczestniczyła w zawodach sportowych.

W efekcie kontroli został sporządzony protokół, w którym osoby przeprowadzające kontrolę wpisały fakt uczestnictwa w zawodach sportowych. Pracownica wniosła do protokołu zastrzeżenia, twierdząc iż wychodzenie z domu i uczestnictwo w zawodach sportowych nie zostało zabronione przez lekarza leczącego i nie wykracza poza wskazanie lekarskie „chory może chodzić”.

W związku z tym, pracodawca zwrócił się do oddziału ZUS z prośbą o rozstrzygnięcie sporu. Oddział ZUS zasięgnął opinii lekarza orzecznika ZUS, który stwierdził, że zachowanie pracownicy było niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnienia lekarskiego w okresie orzeczonej niezdolności do pracy ze względu na rodzaj schorzenia pracownicy i mogło wpłynąć na pogorszenie jej stanu zdrowia.

W związku z tym, pracodawca nie wypłacił pracownicy zasiłku chorobowego za cały okres objęty zaświadczeniem lekarskim, tj. za okres od 5 do 20 czerwca.

Przykład

Pracownica w czasie zwolnienia lekarskiego, po konsultacji z lekarzem, który jej wystawił zwolnienie lekarskie, wyjechała na wycieczkę w góry. O swoim wyjeździe poinformowała pracodawcę telefonicznie w dniu wyjazdu, przekazując adres miejsca pobytu  w  czasie zwolnienia lekarskiego. Ponieważ wyjazdu na wycieczkę nie można uznać za zwykłą czynność życia codziennego, ani nie jest to czynność wymuszona stanem zdrowia pracownicy,  pracodawca uznał, że pracownica wykorzystywała zwolnienie lekarskie niezgodnie z jego celem i pozbawił pracownicę prawa do zasiłku chorobowego.

Co należy rozumieć przez wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy

Wielokrotnie w swoim orzecznictwie Sąd Najwyższy stwierdzał, że każda praca zarobkowa wykonywana w okresie zwolnienia lekarskiego od pracy powoduje utratę prawa do zasiłku chorobowego. Sąd Najwyższy stwierdził, że pojęcie „praca” należy rozumieć bardzo szeroko. Jest to m. in.:

  • wykonywanie czynności na podstawie różnych stosunków prawnych, w tym o charakterze cywilnoprawnym,
  • prowadzenie własnej działalności pozarolniczej,
  • wykonywanie pracy w gospodarstwie

Sąd Najwyższy uznał także, że nie chodzi tylko o wykonywanie pracy podporządkowanej, czy zależności służbowej, co jest charakterystyczne dla stosunku pracy. Pracą w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. jest „praca” w potocznym tego słowa znaczeniu, a więc wykonywanie różnych czynności, na podstawie różnych stosunków prawnych.

Za pracę w okresie orzeczonej niezdolności do pracy sądy uznały także m. in.:

  • udział pracownika będącego członkiem rady nadzorczej spółki akcyjnej w posiedzeniach rady nadzorczej i wykonywanie czynności nadzorczych oraz otrzymywanie z tego tytułu wynagrodzenia (por. wyrok SN z 20 stycznia 2005 r., sygn. akt I PK 152/04),
  • udział adwokata – członka zespołu adwokackiego w rozprawach (por. wyrok SN z 23 października 1986 r., sygn. akt II URN 134/86),
  • odpłatne wykonywanie przez radcę prawnego czynności zawodowych, np. podpisywanie dokumentów, reprezentowanie przed sądem, sporządzanie pism procesowych (por wyrok SN z 14 grudnia 2005 r., sygn. akt III UK 120/05),
  • zawarcie przez przedsiębiorcę w okresie pobierania zasiłku chorobowego umowy o pracę z nowym pracownikiem (por. wyrok SN z 5 czerwca 2008 r., sygn. akt II UK 11/08),
  • nieodpłatne wykonywanie przez ubezpieczonego czynności członka zarządu spółki w okresie korzystania z zasiłku chorobowego z tytułu zatrudnienia na stanowisku jej dyrektora (por. wyrok SN z 8 listopada 2017 r., sygn. akt III UK 251/16),
  • wykonywanie czynności zarządu przez jednoosobowo zarządzającego spółką z o.o. prezesa zarządu (por. wyrok SN z 15 marca 2018 r., sygn. akt I UK 49/17).

Zgodnie z orzecznictwem sądowym, za pracę w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, która pozbawia prawa do zasiłku, należy uznać również prowadzenie własnej działalności gospodarczej. Prowadzeniem działalności jest nie tylko wykonywanie konkretnych prac, ale także wykonywanie czynności związanych z prowadzeniem zakładu, takich jak nadzór nad pracownikami, obsługa klientów, wydawanie materiałów itp.

Jedynie wykonywanie formalnoprawnych czynności związanych z funkcjonowaniem firmy w okresie choroby osoby prowadzącej działalność, nie powoduje utraty przez nią prawa do zasiłku. Chodzi tu przede wszystkim o czynności niezbędne do funkcjonowania firmy, których osoba prowadząca działalność jednoosobowo i będąca jednocześnie pracodawcą, nie może zaniechać w okresie choroby, np. niezbędne sprawy kadrowe, opłacanie czynszu, czy podpisanie, ale nie sporządzanie dokumentów finansowych. Taka sporadyczna, wymuszona okolicznościami aktywność – zdaniem sądów – w niektórych przypadkach może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego:

  • wyrok SN z 7 października 2003 r., sygn. akt II UK 76/03: „Przy stosowaniu art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25  czerwca  1999  o  świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego  w  razie choroby i macierzyństwa (….) należy odróżnić „pracę zarobkową” wykonywaną jednoosobowo w ramach działalności gospodarczej, od formalnoprawnych czynności do jakich jest zobowiązany ubezpieczony jako pracodawca.”;
  • wyrok SN z 15 czerwca 2007 r., sygn. akt II UK 223/06: „Możliwość uznania, że nie dochodzi do utraty prawa do zasiłku chorobowego występuje tylko w razie podjęcia incydentalnej i wymuszonej okolicznościami aktywności zmierzającej do osiągnięcia zarobku w czasie pobierania zasiłku.”;
  • wyrok SN z 3 marca 2010 r., sygn. akt III UK 71/09: „1. Z art. 17 ust. 1 ustawy z 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa wynikają dwie niezależne przesłanki utraty prawa do zasiłku: 1) wykonywanie pracy zarobkowej w okresie niezdolności do pracy; 2) wykorzystanie zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. Do utraty prawa do zasiłku wystarczy zaistnienie jednej z nich. 2.Możliwość uznania, że nie dochodzi do utraty prawa do zasiłku chorobowego, w przypadku aktywności zmierzającej do osiągnięcia zarobku w czasie pobierania tego zasiłku, występuje tylko wówczas, gdy ma ona charakter incydentalny i wymuszony okolicznościami.”;
  • wyrok SN z 25 kwietnia 2013 r., sygn. akt I UK 606/12: „Wykonywanie czynności mogących przedłużyć okres niezdolności do pracy zawsze stanowi wykorzystywanie zwolnienia niezgodnie z jego celem, którym jest odzyskanie przez ubezpieczonego zdolności do pracy. W jego osiągnięciu przeszkodą może być zarówno wykonywanie pracy zarobkowej (co przesądził ustawodawca), jak i inne zachowania ubezpieczonego utrudniające proces leczenia i rekonwalescencję. Jedynie sporadyczna, incydentalna, wymuszona okolicznościami aktywność zawodowa (np. udział w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej) może usprawiedliwiać zachowanie prawa do zasiłku chorobowego, a w innych przypadkach za okres orzeczonej niezdolności do pracy, w czasie której ubezpieczony faktycznie wykonuje pracę zarobkową, nie przysługuje mu zasiłek, lecz wynagrodzenie (choć w kilku orzeczeniach zwrócono uwagę, iż utrata prawa do zasiłku chorobowego dotyczy tylko okresu objętego zaświadczeniem, zwolnieniem lekarskim, w którym nastąpiło podjęcie pracy zarobkowej, a nie całego okresu zasiłkowego)”;
  • wyrok SA z 24 lutego 1999 r., sygn. akt III AUa 1292/98, wyrok SO z 24 maja 2013 r., sygn. akt V Ua 10/13 i wyrok SN z 17 stycznia 2002 r., sygn. akt II UKN 710/00: „Podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych nie może być traktowane jako prowadzenie działalności gospodarczej powodujące utratę prawa do zasiłku chorobowego”.

Jednakże z orzecznictwa sądów wynika także, że w okresach udokumentowanej niezdolności do pracy wskutek choroby osoba zarządzająca firmą jednoosobowo i będąca jednocześnie ubezpieczonym i pracodawcą ma obowiązek powstrzymania się od wykonywania czynności zarządzania firmą pod rygorem utraty prawa do zasiłku chorobowego. Zatem do podejmowania koniecznych („wymuszonych”) czynności prawnych lub faktycznych przez pracodawcę lub w imieniu pracodawcy powinien w okresie korzystania ze świadczeń chorobowych umocować lub wyznaczyć inną upoważnioną osobę.

Sądy nie uznały natomiast za wykonywanie pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy w rozumieniu art. 17 ust. 1 ustawy zasiłkowej:

  • udziału wspólnika spółki cywilnej, którego wkład nie polega na świadczeniu usług, w zysku wypracowanym przez innych wspólników (por. wyrok SN z 12 maja 2005 r., sygn. akt I UK 275/04);
  • udziału radnego w posiedzeniach zarządu miasta i uzyskiwaniu z tego tytułu diet – nie są one bowiem wynagrodzeniem za pracę, a jedynie ekwiwalentem, rekompensatą za stracony czas i poniesione wydatki; radny wykonuje określone czynności na podstawie stosunku publicznoprawnego i nie można tego za „wykonywanie pracy” (por. wyrok SA w Katowicach z 17 marca 1994 r., sygn.. akt III AUr 724/93); w tym przypadku może zaistnieć konieczność wyjaśnienia, czy jednak udział w posiedzeniach zarządu nie spełnia przesłanek wykorzystywania zwolnienia lekarskiego niezgodnie z jego celem;
  • udziału w akcjach ratowniczych członków ochotniczej straży pożarnej, jakkolwiek uprawniający do otrzymania ekwiwalentu ustalonego według 28 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (por. wyrok SN z 14 maja 2009 r., sygn. akt I UK 351/08);
  • udziału w posiedzeniach rady nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej stanowiącego formę społecznej działalności niektórych jej członków i otrzymywanie z tego tytułu rekompensaty w formie ryczałtu (por. wyrok SN z 4 listopada 2009 r., sygn. akt I UK 140/09);
  • wykonywania przez przedstawiciela Skarbu Państwa czynności członka rady nadzorczej w „realizującej misję publiczną” Telewizji Polskiej SA;
  • działalności uzasadnionej potrzebą środowiskową, społeczną czy publiczną, nawet gdy ubezpieczony otrzymuje z tego tytułu wynagrodzenie w okresie orzeczonej niezdolności do pracy (por. wyrok SN z 5 kwietnia 2016 r., sygn. akt II UK 171/15).

Wykonywaniem pracy jest zatem, zgodnie z orzecznictwem sądów, każda zarobkowa aktywność ubezpieczonego, niezależnie od podstawy jej wykonywania.

Utrata prawa do zasiłku chorobowego nie następuje jednak, gdy osoba ubezpieczona wprawdzie pobrała wynagrodzenie, ale nie realizowała żadnych czynności ze sfery zawodowej. Utrata prawa do zasiłku chorobowego następuje jedynie wówczas, gdy ubezpieczony przejawia aktywność zawodową (por. wyrok SA w Białymstoku z 25 marca 2015 r., sygn. akt III AUa 1477/14).

Odnosząc się do ”zarobkowego” charakteru pracy, w orzecznictwie sądowym przyjęto, że przepisy ustawy zasiłkowej nie wymagają, aby praca była podjęta „w celu zarobkowym”. Decydujące znaczenie ma okoliczność, czy wykonywanie określonych czynności przynosi rzeczywisty dochód (zarobek). Ważnym jest określenie jak te czynności były wykonywane w rzeczywistości (por. wyrok SN z 20 stycznia 2005 r., sygn. akt I UK 154/04).

źródło: opracowanie własne + www.zus.pl

Artykuły z obszaru kadr i płac oraz zmian w prawie pracy napisane zrozumiałym językiem ▼

Skomentuj artykuł