Ustawa z dnia 1 grudnia 2022 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw – czyli ta sama, która zawiera regulacje dotyczące pracy zdalnej – umożliwiła pracodawcom – w uzasadnionych przypadkach – wprowadzenie prewencyjnej kontroli pracowników na obecność w ich organizmach alkoholu lub środków działających podobnie do alkoholu. Stało się to z mocą od 21 lutego 2023 r.
W myśl przywołanej nowelizacji:
- pracodawca może wprowadzić kontrole trzeźwości lub kontrole na obecność środków działających podobnie do alkoholu (przy użyciu metod niewymagających badania laboratoryjnego, za pomocą urządzenia posiadającego ważny dokument potwierdzający jego kalibrację lub wzorcowanie) jeżeli będzie to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób oraz ochrony mienia;
- kwestie związane z ww. kontrolami powinny być uregulowane w układzie zbiorowym pracy lub regulaminie pracy albo w obwieszczeniu, jeżeli pracodawca nie jest objęty układem lub nie jest obowiązany do ustalenia regulaminu;
- we wspomnianych aktach wewnątrzzakładowych pracodawca powinien ustalić samo wprowadzenie kontroli oraz wskazać w szczególności grupę lub grupy pracowników, którzy będą kontrolowani, sposób przeprowadzenia kontroli, w tym rodzaj wykorzystywanego urządzenia (np. czy będzie to alkomat ustnikowy, czy bezustnikowy), a także czas i częstotliwość kontroli;
- ustalając zarówno grupę pracowników podlegających przedmiotowym kontrolom, jak i sposób jej przeprowadzania, pracodawca powinien przede wszystkim mieć na uwadze konieczność spełnienia przesłanki niezbędności zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób lub ochrony mienia; omawiane kontrole nie mogą również prowadzić do naruszenia dóbr osobistych pracownika, w szczególności godności, ani naruszać prawa do prywatności kontrolowanego;
- o wprowadzeniu rzeczonych kontroli należy poinformować pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy nie później niż 2 tygodnie przed rozpoczęciem jej przeprowadzania;
- w odniesieniu do nowo zatrudnianego pracownika, pracodawca jest obowiązany do przekazania informacji o wprowadzeniu kontroli, grupie lub grupach pracowników objętych kontrolą i sposobie jej przeprowadzania, w postaci papierowej lub elektronicznej, przed dopuszczeniem do pracy;
- pracodawca nie dopuszcza do pracy pracownika, jeżeli kontrola trzeźwości wykaże:
- obecność alkoholu w organizmie pracownika wskazującą na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości (w rozumieniu ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi),
- że zachodzi uzasadnione podejrzenie, iż pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu alkoholu albo w stanie nietrzeźwości lub spożywał alkohol w czasie pracy,
- obecność w organizmie pracownika środka działającego podobnie jak alkohol,
- że zachodzi uzasadnione podejrzenie, iż pracownik stawił się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie jak alkohol lub zażywał taki środek w czasie pracy;
- za równoznaczne ze stwierdzeniem braku obecności alkoholu w organizmie pracownika uznaje się przypadki, w których zawartość alkoholu nie osiąga lub nie prowadzi do osiągnięcia wartości właściwych dla stanu po użyciu alkoholu;
- pracodawca przetwarza informacje o dacie, godzinie i minucie kontroli trzeźwości, oraz jej wyniku wskazującym na stan po użyciu alkoholu albo stan nietrzeźwości wyłącznie w przypadku, gdy jest to niezbędne do zapewnienia ochrony życia i zdrowia pracowników lub innych osób oraz ochrony mienia, i przechowuje te informacje w aktach osobowych pracownika przez okres nieprzekraczający roku od dnia ich zebrania;
- w przypadku zastosowania kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej pracodawca przechowuje ww. informacje, w aktach osobowych pracownika do czasu uznania kary za niebyłą zgodnie z art. 113 K.p., jeśli zaś informacje te mogą stanowić lub stanowią dowód w postępowaniu prowadzonym na podstawie prawa, a pracodawca jest stroną tego postępowania lub powziął wiadomość o wytoczeniu powództwa lub wszczęciu postępowania, okres przechowywania informacji ulega przedłużeniu do czasu prawomocnego zakończenia postępowania (po upływie okresów, o których mowa wyżej, omawiane informacje podlegają usunięciu);
- na żądanie pracodawcy lub pracownika niedopuszczonego do pracy badanie stanu trzeźwości pracownika przeprowadza uprawniony organ powołany do ochrony porządku publicznego, który ma obowiązek przekazać pracodawcy i pracownikowi niedopuszczonemu do pracy, w formie pisemnej, informację o wynikach badania;
- przesądzono o uzupełnieniu katalogu przesłanek uzasadniających nałożenie na pracownika kary upomnienia, kary nagany lub kary pieniężnej o przypadki stawienia się do pracy w stanie po użyciu środka działającego podobnie jak alkohol bądź zażywanie takiego środka w czasie pracy (do czasu nowelizacji w K.p. przewidziano taką możliwość tylko w odniesieniu do alkoholu).
Ustawodawca wprowadził także zmiany w ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, które dają analogiczne prawo kontroli trzeźwości osób pracujących na innej podstawie niż stosunek pracy.
