Pracownik korzystający z urlopu macierzyńskiego lub rodzicielskiego może w czasie jego trwania zawrzeć ze swoim pracodawcą umowę zlecenia lub umowę o dzieło. Przy czym czynności realizowane przez pracownika w opisanych okolicznościach w ramach stosunku cywilnoprawnego nie mogą pokrywać się z obowiązkami służbowymi przewidzianymi do realizacji w ramach stosunku pracy.

Ani przepisy Kodeksu pracy ani Kodeksu cywilnego czy ustawy z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, nie stoją na przeszkodzie temu, aby pracownik przebywający na urlopie macierzyńskim bądź rodzicielskim podpisał z własnym pracodawcą umowę cywilnoprawną. Nie spowoduje to utraty prawa do zasiłku macierzyńskiego lub zmniejszenia jego wysokości. Nie wpłynie również na wydłużenie okresu trwania ww. urlopu.

Na stronie internetowej www.rodzicielski.gov.pl, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej podkreśliło, że: „(…) Kodeks pracy nie stawia ograniczeń, jeżeli chodzi o podjęcie pracy w trakcie wymienionych urlopów na podstawie umowy cywilnoprawnej np. umowy zlecenia, o dzieło lub w ramach prowadzenia działalności gospodarczej – zarówno u pracodawcy, który urlopów udzielił, jak i na rzecz innego podmiotu. Umowy cywilnoprawne przewidują bowiem większą swobodę wykonującego pracę co do czasu, sposobu i miejsca jej świadczenia.”.

Trzeba tu jednak pamiętać o bardzo istotnym zastrzeżeniu. Otóż przedmiot umowy cywilnoprawnej realizowanej na rzecz własnego pracodawcy nie może pokrywać się ani być zbieżny z rodzajem pracy świadczonej w ramach umowy o pracę. Wykonywanie w trakcie omawianych urlopów związanych z rodzicielstwem w oparciu o stosunek cywilnoprawny takiej samej pracy jak przed wspomnianymi urlopami, może być bowiem kwalifikowane jako obejście przepisów prawa pracy czy tych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Potwierdza to m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 18 grudnia 2014 r. (sygn. akt III UK 69/14, OSNP 2016/8/107), w którym czytamy: „(…) Wprawdzie pracodawca może zawierać z zatrudnionym pracownikiem umowy cywilnoprawne, ale jedynie w zakresie obowiązków lub czynności, które nie są objęte treścią stosunku pracy ani zakresem obowiązków pracowniczych. W przeciwnym razie umowa cywilnoprawna na wykonywanie w istocie rzeczy tych samych obowiązków pracowniczych jest sprzeczna z prawem pracy oraz prawem ubezpieczeń społecznych lub zmierza do obejścia przepisów tych działów prawa, przeto jest nieważna w taki sposób, że w miejsce nieważnych postanowień umowy cywilnoprawnej wchodzą odpowiednie przepisy prawa pracy (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.) (…)”.

Co więcej, podmiot zamierzający zatrudnić kogoś na podstawie umowy zlecenia albo umowy o dzieło musi bezwzględnie przestrzegać zakazu zastępowania umów o pracę umowami cywilnoprawnymi przy zachowaniu warunków wykonywania pracy typowych dla stosunku pracy.

Przypomnijmy, że w myśl art. 22 § 1 Kodeksu pracy, przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do osobistego wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem. Jeśli więc dana osoba realizuje umówione zadania warunkach typowych dla stosunku pracy, pracodawca nie może z nią zawierać umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę.

Składki ZUS a umowa zlecenia / o dzieło z własnym pracownikiem na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim

Pobieranie zasiłku macierzyńskiego stanowi odrębny tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych. Tak stanowi art. 6 ust. 1 pkt 19 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (dalej: ustawy o sus).

W sytuacji, gdy pracodawca zatrudnia na podstawie umowy zlecenia lub o dzieło swojego pracownika przebywającego na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim, wychowawczym czy bezpłatnym, zatrudniony z tytułu wykonywania umowy cywilnoprawnej nie podlega ubezpieczeniom społecznym. 

Pracownik na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim wykonujący umowę zlecenia bądź umowę o dzieło dla własnego pracodawcy, nie podlega ubezpieczeniom społecznym z racji ww. umowy. Statusu „własny pracownik” nie mają bowiem osoby przebywające na urlopie macierzyńskim, rodzicielskim urlopie wychowawczym lub urlopie bezpłatnym, a tym samym w odniesieniu do nich nie ma zastosowania art. 8 ust. 2a ustawy o sus, który stanowi, że osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę i wykonująca równolegle umowę cywilnoprawną (zlecenie, o dzieło) na rzecz własnego pracodawcy jest traktowana – dla celów ubezpieczeniowych – jak pracownik.

W konsekwencji, osoba wykonująca umowę cywilnoprawną na rzecz własnego pracodawcy w okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego w związku z przebywaniem na urlopie macierzyńskim lub rodzicielskim, podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym wyłącznie z tytułu pobierania zasiłku macierzyńskiego. W takiej sytuacji:

• z umowy zlecenia przedmiotowe ubezpieczenia są dobrowolne (art. 9 ust. 1c ustawy o sus), a obowiązkowa jest składka zdrowotna (art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych),
• umowa o dzieło nie podlega ozusowaniu ani obowiązkowo ani dobrowolnie.

Powyższe potwierdził ZUS w interpretacji indywidualnej z dnia 6 grudnia 2013 r.  znak: WPI/200000/451/1606/2013.

W razie zawarcia umowy zlecenia z własnym pracownikiem korzystającym z urlopu macierzyńskiego bądź rodzicielskiego, pracodawca powinien:

• zgłosić go do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego na druku ZUS ZZA, z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X;
• wykazywać go w raporcie ZUS RCA z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 X X i  z podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalno-rentowe odpowiadającą wysokości wypłaconego w danym miesiącu zasiłku macierzyńskiego, w raporcie ZUS RZA z kodem tytułu ubezpieczenia 04 11 X X, z podstawą wymiaru składki zdrowotnej i obliczoną składką należną od wynagrodzenia za umowę zlecenia, w raporcie ZUS RSA z kodem tytułu ubezpieczenia 01 10 X X, z kodem świadczenia 319 (zasiłek macierzyński z ubezpieczenia chorobowego za okres ustalony jako okres urlopu rodzicielskiego) i z okresem, za który wypłacono zasiłek, liczbą dni zasiłkowych oraz kwotą zasiłku (wszystko przy założeniu, że pracodawca jest płatnikiem zasiłków i że pracownik nie wniósł z tytułu realizowanego zlecenia o dobrowolne ubezpieczenia emerytalno-rentowe).