Zmiany w zasiłkach od 26 kwietnia 2023 r. – wyjaśnienia ZUS

Ustawa z 9 marca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2023 r. poz 641) wprowadziła nowe rozwiązania prorodzicielskie i propracownicze. Zasadniczej zmianie uległy przepisy regulujące prawo do urlopu rodzicielskiego oraz do zasiłku macierzyńskiego. Przepisy te należy stosować od 26 kwietnia 2023 r., przy czym wspomniana ustawa nowelizująca zawiera także przepisy regulujące sytuację ubezpieczonych w okresie przejściowym, tj. tych, którzy nabyli prawo do zasiłku macierzyńskiego przed 26 kwietnia 2023 r.

Modyfikacji uległy m.in.:

wymiar zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego,
wysokość zasiłku macierzyńskiego,
okres wykorzystywania zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego,
zasady składania dokumentów stanowiących podstawę do ustalania prawa do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego.

Zmieniono również zasady ustalania prawidłowego okresu wypłaty zasiłku chorobowego, opiekuńczego i świadczenia rehabilitacyjnego w związku ze skorzystaniem przez świadczeniobiorcę z nowo wprowadzonego urlopu opiekuńczego.

Najnowsze zmiany przepisów w kadrach i płacach aktualizowane na bieżąco!

Zapoznaj się z najnowszymi wyjaśnieniami ZUS odnoszącymi się do powyższych kwestii.

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje dłużej

1.1 Urodzenie lub przyjęcie dziecka na wychowanie

Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego przysługuje za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlop rodzicielskiego. Ponieważ okres urlopu się wydłużył, dłuższy jest też czas, przez który przysługuje zasiłek.

Poniższa tabela pokazuje, jaka jest zależność między długością wypłaty zasiłku macierzyńskiego a liczbą dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych na wychowanie.

Przez ile czasu jest wypłacany zasiłek macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego	Liczba dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych na wychowanie
41 tygodni	1
43 tygodnie	2 lub więcej
38 tygodni	w szczególnych warunkach opisanych niżej

Zasiłek jest wypłacany przez 38 tygodni, gdy:

rodzina zastępcza (niezawodowa) przyjmie na wychowanie dziecko do lat 7 (lub do 10 lat, jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny),
osoba ubezpieczona przyjmie na wychowanie dziecko do lat 14 i złoży wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

1.2 Urodzenie lub przyjęcie dziecka na wychowanie dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w ustawie „Za życiem”

Przez ile czasu jest wypłacany zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego w związku z ustawą „Za życiem”	Liczba dzieci urodzonych przy jednym porodzie lub przyjętych na wychowanie
65 tygodni	1
67 tygodni	2 lub więcej
62 tygodnie	w szczególnych warunkach opisanych niżej

Zasiłek jest wypłacany przez 62 tygodnie, gdy:

rodzina zastępcza (niezawodowa) przyjmie na wychowanie dziecko do lat 7 (lub do 10 lat, jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny),
osoba ubezpieczona przyjmie na wychowanie dziecko do lat 14 i złoży wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

Więcej o zaświadczeniu na podstawie ustawy „Za życiem”

Ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu dziecka, które powstały w okresie prenatalnym lub w czasie porodu (opisane w art. 4 ust. 2 pkt 2–4 ustawy), stwierdza w zaświadczeniu lekarz ubezpieczenia zdrowotnego ze specjalizacją drugiego stopnia lub tytułem specjalisty w dziedzinie: położnictwa i ginekologii, perinatologii, neonatologii, neurologii dziecięcej, kardiologii dziecięcej lub chirurgii dziecięcej (art. 4 ust. 3 ustawy).

Aby otrzymać zasiłek macierzyński na opisanych warunkach, należy złożyć oświadczenie, że dziecko ma takie zaświadczenie (o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy „Za życiem”).

Ważne!
Ze wskazanego wymiaru urlopu rodzicielskiego każdemu z pracowników – rodziców dziecka – przysługuje wyłączne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego. Tego prawa nie można przenieść na drugiego z rodziców. Skorzystanie z urlopu rodzicielskiego w wymiarze co najmniej 9 tygodni oznacza wykorzystanie przez pracownika – rodzica dziecka urlopu z wymienionej części urlopu.

Oznacza to, że rodzice mogą się dzielić wymiarem zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego (odpowiednio np. 32, 34 tygodnie) na dotychczasowych zasadach. Pozostałe 9 tygodni urlopu – może wykorzystać tylko jedno z ubezpieczonych rodziców.

Jeżeli na przykład jako matka wykorzystasz 32 tygodnie urlopu, to dodatkowe 9 tygodni może wykorzystać tylko ojciec dziecka. Jeżeli rodzice podzielą się urlopem tak, że np. matka wykorzysta 20 tygodni urlopu, ojcu przysługuje 21 tygodni urlopu.

Jaka jest wysokość zasiłku macierzyńskiego

Jeżeli osoba ubezpieczona złoży wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego lub urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (tzw. długi wniosek) do 21 dni po porodzie albo przyjęciu dziecka na wychowanie, zasiłek powinien wynosić 81,5 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Długi wniosek o zasiłek macierzyński nie może dotyczyć 9 tygodni urlopu rodzicielskiego dla drugiego z rodziców. Za tą część urlopu zasiłek zawsze wynosi 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Jeżeli osoba ubezpieczona nie wykorzysta ani jednego dnia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w wysokości 81,5 proc. w pierwszym roku życia dziecka (na podstawie długiego wniosku), powinien jej przysługiwać jednorazowe wyrównanie zasiłku do 100 proc. podstawy wymiaru zasiłku. Jednorazowe wyrównanie jest wypłacane na wniosek. W takiej sytuacji zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego wyniesie 70 proc. podstawy wymiaru zasiłku.

Na jakich zasadach wypłacany powinien być zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego

Z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego można skorzystać jednorazowo albo może być podzielony maksymalnie na 5 dowolnych części. Ostatnia część urlopu może przypadać najpóźniej do końca roku, w którym dziecko skończy 6 lat, a w przypadku dziecka przyjętego na wychowanie odpowiednio 7, 10 i 14 lat.

Ile wynosi zasiłek macierzyński za okres urlopu ojcowskiego

Ustawodawca postanowił skrócić okres, w którym można skorzystać z urlopu macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego.

Ubezpieczony ojciec dziecka ma prawo do 2 tygodni zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego. Musi je wykorzystać do:

dnia, w którym dziecko skończy 12 miesięcy, albo
dnia, w którym minie 12 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu dziecka, jednak nie dłużej niż do dnia, w którym dziecko skończy 14 lat.

Co w okresie przejściowym

5.1 Pobieranie zasiłku macierzyńskiego na dzień 26 kwietnia 2023 r.

Osoba ubezpieczona, która na 26 kwietnia 2023 r. pobiera zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego, ma prawo do zasiłku na nowych zasadach.

Aby otrzymać zasiłek w nowej wysokości, ubezpieczony musi złożyć wniosek między 26 kwietnia a 17 maja 2023 r. W przeciwnym razie powinien otrzymywać zasiłek w dotychczasowej wysokości.

Zasiłek macierzyński w zmienionej wysokości przysługuje od 26 kwietnia 2023 r. do końca urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub urlopu rodzicielskiego.

5.2 Gdy wniosek o zasiłek został złożony, ale świadczenie to nie zostało jeszcze wypłacone

Osoba ubezpieczona, która przed 26 kwietnia 2023 r. złożyła wniosek o zasiłek macierzyński, ale na 26 kwietnia 2023 r. jeszcze go nie pobierała, może skorzystać z zasiłku macierzyńskiego w nowej wysokości.

Aby otrzymać zasiłek w nowej wysokości, powinna ona złożyć wniosek między 26 kwietnia a 17 maja 2023 r. W przeciwnym razie, powinna otrzymywać zasiłek w wysokości, która została ustalona na podstawie wniosku złożonego przed 26 kwietnia 2023 r.

5.3 Gdy osoba ubezpieczona była uprawiona do zasiłku macierzyńskiego lub jego części od 2 sierpnia 2022 r. do 25 kwietnia 2023 r.

Osoba ubezpieczona, która od 2 sierpnia 2022 r. do 25 kwietnia 2023 r. (włącznie) była uprawniona (korzystała) z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego albo jego części – udzielonego na podstawie Kodeksu pracy – ma prawo do zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w nowym wymiarze (szczegółowe zasady określają art. 34 i 35 ustawy z 9 marca 2023 r.).

Dodatkowe wyjaśnienia

Zgodnie z art. 34 ust. 1–3 ustawy z 9 marca 2023 r. pracownik, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z urlopu rodzicielskiego w wymiarze określonym w art. 182^1a i art. 183 ustawy zmieniającej w art. 1 w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą. Wobec tego pracownika stosuje się art. 182^1a § 4 i 5 Kodeksu pracy w nowym brzmieniu. Części urlopu rodzicielskiego, o której mowa w art. 182^1a § 4 i 5 Kodeks pracy, udziela się na zasadach określonych w zmienionych przepisach Kodeksu pracy.

Zgodnie z art. 35 ust. 1 – 3 ustawy z 9 marca 2023 r. pracownik – rodzic dziecka mającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy „Za życiem”, który w okresie od 2 sierpnia 2022 r. do 26 kwietnia 2023 r. miał prawo do urlopu rodzicielskiego albo jego części lub korzystał z urlopu rodzicielskiego albo jego części udzielonego na podstawie przepisów Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym, ma prawo do skorzystania z części urlopu rodzicielskiego, którego długość jest różnicą między wymiarem urlopu rodzicielskiego określonym w art. 182^1a § 2 Kodeks pracy w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą a wymiarem urlopu określonym w art. 182^1a § 1 Kodeksu pracy w brzmieniu dotychczasowym. Tej części urlopu rodzicielskiego udziela się na zasadach określonych w Kodeksie pracy w nowym brzmieniu.

Wniosek o zasiłek

Podstawą do ustalenia zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego jest wniosek o zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego oraz pozostałe niezbędne dokumenty.

5.4 Pobieranie zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego

Ubezpieczony ojciec wychowujący dziecko w dniu 26 kwietnia 2023 r. ma prawo do urlopu ojcowskiego na zasadach sprzed nowelizacji, jednak najpóźniej do:

dnia, w którym dziecko skończy 24 miesiące albo
dnia, w którym miną 24 miesiące od uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu dziecka, jednak nie dłużej niż do dnia, w którym dziecko skończy 14 lat.

Zmieniły się formularze wniosków o zasiłek

W związku z nowymi przepisami zmieniają się niektóre formularze stanowiące podstawę do wypłaty zasiłku macierzyńskiego (ZUR, ZAM, Z-15a, Z-15b, ZAS-24, Z-3a, ZAS-5, Znp-7).

Nowe wzory formularzy są dostępne na www.zus.pl od 26 kwietnia 2023 r., natomiast na PUE ZUS – będą dostępne w maju 2023 roku.

Brak prawa do zasiłku chorobowego za okres urlopu opiekuńczego

Po zmianie przepisów, pracownicy mają prawo do 5 dni urlopu opiekuńczego w ciągu roku kalendarzowego. Urlop przysługuje na zapewnienie osobistej opieki lub wsparcia członkowi rodziny albo osobie mieszkającej w tym samym gospodarstwie domowym, jeśli wymaga tego z poważnych względów medycznych.

Za okres niezdolności do pracy czasie urlopu opiekuńczego nie przysługuje zasiłek chorobowy. Ta sama zasada dotyczy świadczenia rehabilitacyjnego i zasiłku opiekuńczego.